Της Αναστασίας Διακίδη
H γέννηση της αστρολογίας συνέπεσε πάνω-κάτω με τη γέννηση της γεωργίας, λόγω της ανάγκης του να οργανωθούν οι εποχές για τη σπορά αλλά και να προβλεφθεί ο καιρός. Οι άνθρωποι τότε πρόσεξαν ότι με την ανατολή κάποιων αστέρων συνέπιπταν και κάποιες ετήσιες πλημμύρες. Ωστόσο οι πρώτες καταγραφές των σεληνιακών κύκλων φαίνεται ότι καταγράφτηκαν σε οστά και ζωγραφίστηκαν σε σπηλιές 25 χιλιάδες χρόνια πριν. Ήταν η πρώτη προσπάθεια καθιέρωσης ημερολογίου η οποία οδήγησε ουσιαστικά στην έναρξη της αστρονομίας και της αστρολογίας. Στη Μεσοποταμία, στους πρώτους οιωνούς υπήρχαν αστρολογικές και αστρονομικές καταγραφές γεγονότων οι οποίες βρέθηκαν περίπου το 3000-2000 π.Χ.
Η αστρολογία φαίνεται ότι αναπτύχθηκε ανεξάρτητα στην αρχαία Βαβυλωνία, στην Ινδία, στην Κίνα, και στη Μεσοαμερική. Ειδικά στη Μεσοαμερική το αστρολογικό σύστημα πάντα παρέμενε ξεχωριστό, ενώ οι ιδέες των Βαβυλωνίων επηρέασαν την ανάπτυξη της αστρολογίας στην Ινδία και την Κίνα. Κάποιοι αστερισμοί αναγνωρίζονταν και ονομάστηκαν αμέσως μετά το 300 π.χ. στην αρχαία Μεσοποταμία. Τα πέντε αστέρια ο Ερμής. η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος ταυτοποιήθηκαν και μαζί με τον Ήλιο και τη Σελήνη μορφοποίησαν τους επτά κλασικούς πλανήτες. Την ίδια περίοδο παρατηρούμε ότι υπήρχε και μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη επίγνωση των ουράνιων κύκλων καθώς οι ναοί των βαβυλωνίων πάντα συνέπιπταν με ανατέλλοντα άστρα ενώ η αστρολογία ήταν σαφώς και μέρος της θρησκείας τους. Σε αυτήν πίστευαν ότι η γη υπάρχει στο κέντρο του σύμπαντος και τα αστέρια και οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω της. Ιερείς συμβουλεύονταν τους θεούς για να προβλέψουν το μέλλον και έτσι, ξεκίνησε ο συσχετισμός γεγονότων -όπως οι λιμοί και οι πόλεμοι- με τις παρατηρήσεις τους. Πίστευαν δε ότι, οι ίδιοι οι θεοί παρουσιάζονταν μέσα από τις ουράνιες εικόνες των πλανητών και των αστέρων. Οι κακοί οιωνοί συνδέονταν συνήθως με συγκεκριμένους πλανήτες σαν ένδειξη ενόχλησης ή δυσφορίας των θεών.
Ωστόσο η θεά που ενδιέφερε περισσότερο τους Μεσοποτάμιους ιερείς ήταν η Αφροδίτη ή αλλιώς Ιστάρ, η οποία ήταν μία ιδιαίτερη θεότητα μιας και κυβερνούσε τον έρωτα, τον πόλεμο, τη γονιμότητα αλλά και τις καταιγίδες. Την σημαντικότητα της πιστοποιούν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, όπως σφραγίδες αλλά και πλάκες με χρησμούς σχετικά την κίνηση της. Επίσης, συλλογές με αστρονομικές παρατηρήσεις και προβλέψεις έχουν βρεθεί σε 70 πλάκες, γνωστές και ως Enuma Anυ Enilil, δηλαδή στις μέρες του Anυ και Enlil, και συνοψίζουν τις αστρολογικές ιδέες τους και αποτελούν περίπου 7.000 ουράνιους οιωνούς για κάθε πιθανά συμβάν. Η Σελήνη, ο Ήλιος και η Αφροδίτη όπως είπαμε, φαίνεται να έχουν την πιο ιδιαίτερη σημασία και να είναι από τους πιο σημαντικούς πλανήτες. Η εμφάνιση, η εξαφάνιση και η κίνηση τους ήταν εξαιρετικής σημασίας για τους βασιλιάδες οι οποίοι απαιτούσαν από τους αστρολόγους τους να προσφέρουν προβλέψεις πάνω σε αυτά τα γεγονότα. Σταδιακά έφτασαν αυτά τα φαινόμενα να είναι ουσιαστικά η επικοινωνία μεταξύ του βασιλιά και των θεών και σιγά-σιγά άρχισαν οι γενικεύσεις των οιωνών καθώς και η συσχέτιση τους με τον λαό σαν σύνολο.
Η βαβυλωνιακή αστρολογία βασιζόταν κυρίως στην προφορική παράδοση και το περιεχόμενο της είναι βασικά άγνωστο. Ξέρουμε όμως ότι ήταν κυρίως προβλέψεις για τον καιρό καθώς και τα πολιτικά, και ουσιαστικά η βαβυλωνιακή αστρολογία, ήταν η παλαιότερη μορφή της κοσμικής αστρολογίας. Ένα πράγμα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε από τα σωζόμενα ευρήματα είναι ότι τα μαθηματικά επιτεύγματα των βαβυλωνίων ήταν αξιοθαύμαστα.
Η ωροσκοπιακή αστρολογία ξεκίνησε να αναδύεται τον 6ο αιώνα π.Χ., εκείνη την περίοδο τεχνικές και πρακτική της γενέθλιας αστρολογίας εμφανίστηκαν και ουσιαστικά είναι παρόμοιες με τις δικές μας. Το 4ο αιώνα π.Χ τα μαθηματικά είχαν προχωρήσει πολύ ώστε να μπορούν να υπολογίζουν τις κινήσεις των πλανητών, καθώς και τις μελλοντικές τους θέσεις. Τότε επίσης είχαμε και τη διαίρεση του ουρανού σε 12 κομμάτια των 30° το καθένα- και ουσιαστικά τον πρώτα ζωδιακό- ο οποίος διαιρεμένος σε κομμάτια λειτουργεί σαν ένα είδος ουράνιου ρολογιού. Τότε αρχίζουμε να βλέπουμε και ιδέες όπως αυτή του Πλάτωνα που εξηγεί ότι η ψυχή επιλέγει τη ζωή που θα ζήσει και όπως λέει και ο Νίκολας Καμπιόν, αστρολόγος, ιστορικός: <<κάθε άνθρωπος περιέχει κάτι θεϊκό το οποίο είναι φτιαγμένο από την ίδια ουσία που είναι φτιαγμένα τα άστρα και το υπόλοιπα σύμπαν>>.
Τα παλαιότερο γνωστό ωροσκόπιο χρονολογείται απο τις 29 Απριλίου του 410 π.Χ. και ουσιαστικά είναι ένας ενδεικτικός χάρτης ζωδιακών θέσεων χωρίς αστρονομικές αποκλίσεις. Αργότερα, παρότι παρέμειναν το ίδιο ακαθόριστα, οι μετρήσεις των θέσεων ήταν πια ακριβείς.
Οι αρχαίοι Έλληνες στα κείμενά τους πιστεύουν ότι η γέννηση της αστρολογίας ήτανε η Αίγυπτος. Η ύστερη φαραωνική περίοδος συμπεριλάμβανε άστρα και όχι τόσο πλανήτες. Το βλέπουμε αυτό και από τις πυραμίδες οι οποίες είναι ευθυγραμμισμένες με απλανείς αστέρες. Τα αξιοθαύμαστο είναι όμως ότι οι ευθυγραμμίσεις είναι εξαιρετικά ακριβείς παρότι δεν υπήρχε καμία πλανητική θεωρία. Η αιγυπτιακή συμβολή στην αστρολογία ήταν το σύστημα των δεκανών. Με τον όρο δεκανό εννοούμε ότι χωρίζουμε τον ζωδιακό σε 36 κομμάτια, 10 μοιρών το καθένα Ο εκάστοτε ανατέλλοντας δεκανός είχε εξέχουσα σημασία και με βάση αυτούς χωριζόταν και η μέρα σε ώρες. Μία άλλη πιθανή συμβολή των Αιγυπτίων ήτανε και η χρήση των οίκων καθώς και των αραβικών κλήρων.
Μέχρι τον 1ο αιώνα ολόκληρο το σύστημα της ωροσκόπιακής αστρολαγίας ήταν έτοιμο. Ωστόσο υπάρχει πιθανότητα η χρονολόγηση να μην είναι απόλυτα σωστή και να ήταν τελειοποιημένα νωρίτερα μιας και οι Έλληνες συγγραφείς είχανε παραπομπές στα κείμενά τους από αρχαιότερα διδάγματα. Ο Vittius Valens για παράδειγμα, ταξίδεψε στην Αίγυπτο όπου έψαχνε για δάσκαλο των παλιών παραδόσεων τις οποίες και κατέγραψε. Στους Ελληνες οφείλουμε και την ιδέα της ελεύθερης βούλησης μιας και για αυτούς, "τα άστρα υποδεικνύουν, δεν καθoρίζουν”.
Γύρω στο 140 μ.Χ, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος της Αλεξάνδρειας κωδικοποίησε την αστρολογία στα σημαντικό έργο του Τετράβιβλος. Με βάση αυτό η γη είναι τα κέντρα, οι πλανήτες και τα αστέρια έχουν περίπλοκες τροχιές σε κύκλους ή επίκυκλους. Τα έργα του αποτέλεσε τη βάση της δυτικής αστρολογίας και παρέμεινε βασική πηγή μέχρι το 16ο αιώνα, ενώ συνεχίζεται να μελετάται μέχρι και σήμερα. Η Τετράβιβλος ήταν ένα από τα πρώτα αστρολογικά κείμενα που κυκλοφόρησε στη μεσαιωνική Ευρώπη, όταν μεταφράστηκε από τα αραβικά στα Λατινικά από τον Πλάτωνα του Τιβόλι ( Tiburtinus) στην Ισπανία το 1138.
Όταν οι Πέρσες ανετράπησαν από τους Άραβες όλη η λογοτεχνία των Ζωροαστρών Σασσανιδών καταστράφηκε. Η αστρολογία των Αράβων ήταν διαφορετική από την ινδική και την ελληνιστική και οι τεχνικές τους επηρέασαν την αραβική αστρολογία. Τις τελευταίες δεκαετίες της αυτοκρατορίας, η αστρολογία πέρασε στη Ρώμη και εκεί έγινε πάρα πολύ δημοφιλής στους απλούς ανθρώπους, αν και αρχικά δεν ήταν αποδεκτή από τους αυτοκράτορες. Κατά καιρούς η αστρολογία απαγορευόταν και οι αστρολόγοι εκτελούνταν, μιας και ήταν υπεύθυνοι πολλές φορές για εξεγέρσεις και κοινωνική αναστάτωση. Ωστόσο μέχρι το τέλος του πρώτου αιώνα η αστρολογία είχε το στάτους θρησκείας.
Τον 7ο αιώνα με την κατάρρευση της Αλεξάνδρειας, οι ισλαμιστές ακαδημαϊκοί πήραν τα ηνία. Η Βαγδάτη έγινε το κέντρο της μάθησης και της μετάφρασης των ελληνιστικών κειμένων. Η αστρολογία της ανατολής άνθισε μετά από τη διάσπαση του ρωμαϊκού κόσμου, ενώ στη Δύση έγινε αποσπασματική αφενός λόγω της καταδίωξης της από την εκκλησία αλλά και φυσικά από την απώλεια των ελληνικών επιστημονικών αρχείων.
Καθώς μεγάλωνε ο χριστιανισμός η αστρολογία έπεφτε σε δυσμένεια, μιας και θεωρούνταν παγανιστική παράδοση με διαβολικές επιρροές. Τον 12ο αιώνα οι Άραβες αύξησαν σημαντικά την αστρονομική γνώση, τελειοποίησαν εργαλεία όπως ο αστρολάβος και τα αραβικά κείμενα έφτασαν στην Ευρώπη μέσω λατινικών μεταφράσεων και βοήθησαν να εισαχθεί και να ανθίσει ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Ο ιδρυτής της ισλαμικής αστρολογίας Αμπού Μασαάρ, με τις θεωρίες του επηρέασε την παραδοσιακή αστρολογία και μελετάται μέχρι και σήμερα.
Το 13ο αιώνα η αστρολογία ήταν μέρος της καθημερινής ιατρικής πρακτικής στην Ευρώπη και μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα, οι γιατροί χρησιμοποιούσαν με βάση τον νόμο τις πλανητικές θέσεις αλλά και την θέση της Σελήνης πριν χορηγήσουν θεραπεία ή χειρουργήσουν.
Ο Γκίντο Μπονατι έφερε την ισλαμική αστρολογία στην Ευρώπη. Η συμφιλίωση της αστρολογίας και της εκκλησίας συνέβη. κυρίως λόγω του έργου κάποιων λογίων της Εκκλησίας, όπως ο Αλβέρτος Μάγκνους (Άγιος Αλβέρτος ο Μέγας) αι ο Θωμάς Ακινάτης, οι οποίοι βασικά αποδέχθηκαν τη φυσική αστρολογία και την αριστοτέλεια θεωρία ότι η κίνηση του Ήλιου και των αστεριών γύρω από την εκλειπτική είναι υπεύθυνη για τις αλλαγές στη γη. Εκείνη την εποχή, η αστρολογία χρησιμοποιούνταν από τους πλούσιους και τους διάσημους κυρίως τους μονάρχες, οι οποίοι ήθελαν πάντα να βασιλεύουν και να ηγούνται με αστρολογική συμβουλή.
Είναι επίσης αξιοθαύμαστο, ότι εκείνη την εποχή η πανεπιστημιακή εκπαίδευση χωριζόταν σε επτά τομείς· γνωστές και ως ελεύθερες τέχνες. Η γραμματική αντιστοιχούσε στη Σελήνη, η διαλεκτική στον Ερμή, η ρητορική στην Αφροδίτη, η μουσική στον Ήλιο, η αριθμητική στον Άρη, η γεωμετρία στον Δία και η αστρονομία/αστρολογία στον Κρόνο.
Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους επίσης έχουμε και την κατηγοριοποίηση των φυτών και των βοτάνων υπό κάποια πλανητική επίδραση. Επιπλέον οι αλχημιστές πίστευαν ότι τα πειράματα τους πρέπει να διεξάγονται σε ευνοϊκές αστρολογικές ώρες μιας και τα στοιχεία ουσιαστικά ενσωματώνουν τις ιδιότητες των πλανητών. Στην ιατρική επίσης έχουμε τα στοιχεία να εκδηλώνονται μέσω του φυσικού σώματος με τους χυμούς οι οποίοι με τη σειρά τους είναι υπεύθυνοι για τις τέσσερις ιδιοσυγκρασίες: τη μελαγχολική, τη φλεγματική, τη χολερική και την αιματώδη.
Κατά την Αναγέννηση, έχουμε του θρίαμβο αλλά και την πτώση της αστρολογίας. Μορφές όπως ο Κοπέρνικος, ο Μαρσέλο Φιτσίνο, ο Τύχο Μπράχε, ο Κέπλερ αλλά και ο Τζον Ντι, ο Νοστράδαμος και ο Γουίλιαμ Λίλλι έδρασαν και μεγαλούργησαν εκείνη την εποχή. Ωστόσο η αστρολογία άρχισε να χάνει την εγκυρότητα της όταν οι προβλέψεις για τη μεγάλη σύνοδο τον Φεβρουάριο του 15434 απέτυχαν να βγουν αληθινές. Οι αστρολόγοι είχανε προβλέψει πολλές καταστροφές: συμπεριλαμβανομένης και μιας παγκόσμιας πλημμύρας (λόγω της πληθώρας των πλανητών στους ιχθύες).
Απεναντίας το μόνο πράγμα που πλημμύρισε την Ευρώπη ήτανε τα πρώτα τυπωμένα αλμανάκ, αλλιώς καζαμίες. Ο Γουίλιαμ Λίλλι πουλούσε μέχρι και 30,000 αντίτυπα του καζαμία του. Μέχρι εκείνη την περίοδο η αστρολογία είχε φτάσει στο απόγειο της δημοτικότητάς της και μέχρι και οι πάπες ήταν υπέρμαχοι της! Ωστόσο, σταδιακά η εκκλησία άρχισε να μην νιώθει άνετα σχετικά με το πνευματικό και το μαγικό, με αποτέλεσμα το 1585 ο παπάς Σίξτος ο Πέμπτος να εκδώσει Βούλα στην οποία καταδίκασε όλες τις μορφές μαγείας καθώς και την αστρολογία. Τότε άρχισαν και οι διωγμοί των αστρολόγων.
Εκτός από την εκκλησία, η αστρολογία είχε να αντιμετωπίσει και την επιστήμη, μιας μέχρι το τέλος της Αναγέννησης, οι επιστημονικές πρόοδοι οδήγησαν στην πλήρη κατάρρευση της. Οι ουρανοί υπόκεινται σε αλλαγές και σε φθορά. Οι αστρονόμοι προσπάθησαν να εκσυγχρονίσουν την αστρολογία όμως το γεγονός ότι αυτή δεν είχε θεωρητική βάση, την έκανε να χάσει έδαφος σαν επιστήμη. Το 17ο αιώνα η αστρολογία έχασε την πιστότητα της στους ακαδημαϊκούς κύκλους ενω συνέχισαν να εκδίδονται μονο καζαμίες, όπως του Λίλλι που προαναφέρθηκε. Ωστόσο κάποιοι αστρολόγοι συνέχισαν να πλουτίζουν αλλά δεν υπήρχαν κοινότητες, ούτε έντυπα στην Ευρώπη, όπως και στην Αμερική, που να προάγουν την επιστημονική της υπόσταση.
Για δύο αιώνες η αστρολογία ήταν χαμένη σχεδόν τελείως από το προσκήνίο μέχρι και τον 19ο αιώνα όπου άρχισαν να βγαίνουν κάποιες φυλλάδες ( βλ. του Ραφαήλ και Ζαντκιήλ) χωρίς όμως κάποια αξιοσημείωτη πρόοδο.
Στο τέλος του 19ου αιώνα έχουμε την άνθηση του μυστικισμού και συνεπώς την αύξηση των αστρολογων. Εκείνα τα χρόνια υπήρχαν δύο στρατόπεδα: η επιστήμη και το μυστηριακό. Είτε είσαι επιστήμονας, είτε μάγος ή μέντιουμ κτλ. Το Θεοσοφικο κίνημα του 1875 σηματοδότησε και την επιστροφή της αστρολογίας μιας και οι θεοσοφιστές της έδωσαν αξία και είχαν μεγάλο σεβασμό γι αυτήν. Για παράδειγμα ο Alan Leo, θεοσοφιστής και επαγγελματίας αστρολόγος έφερε την αναζωπύρωση της αστρολογίας μιας και ο ίδιος ξεκίνησε να συντάσσει ωροσκόπια σε χαρτί μαζί με την ερμηνεία τους (κάτι αντίστοιχο δηλαδή με τα σημερινά αυτοματοποιημένα ωροσκόπια στους υπολογιστές).
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έχουμε μία αστρολογική έκρηξη. Το 1930 το ναζιστικό κόμμα χρησιμοποιούσε αστρολογία, ενώ η αστρολογική κοινότητα ήταν προστατευμένη, Ωστόσο το 1934, οι ναζί απαγόρευσαν οτιδήποτε σχετιζόταν με τη μαντεία - προφανώς γιατί δεν τους συνέφερε πλέον- και το 1941 οι αστρολόγοι οδηγούνται μέχρι και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η κατάσταση ωστόσο στην Αμερική ήταν λίγο διαφορετική. Το 1930 η Εβαντζελίν Άνταμς ξεκίνησε την πρώτη ραδιοφωνική εκπομπή αστρολογίας ενώ η ίδια κατάφερε να κερδίσει δικαστήριο εναντίον της, και εναντίον της αστρολογίας, κάνοντας μία ακριβή και λεπτομερή ανάλυση σε χάρτη που της έδωσε ο δικαστής, καταφέρνοντας να τον πείσει και να κερδίσει την αθώωση της.
Εκτός από την Εβαντζελιν Άνταμς που έκανε πάλι την αστρολογία δημοφιλή ταυτόχρονα οι μοντέρνες ψυχαναλυτικές θεωρίες, όπως το έργο του Γιουνγκ στο οποία μίλησε για αρχέτυπα και συλλογικό ασυνείδητο, βοήθησαν στο να αποδοθεί μία αστρολογική θεωρία.
Τα ζώδια έχουν έναν βαθύτερο συμβολισμό και το ωροσκόπια ειναι μία γέφυρα κατανόησης μεταξύ του εαυτού και του ασθενή, με βάση τον Γιουνγκ και τη θεωρία του.
Το 1936 η αστρολογία έγινε προσβάσιμη σε όλους και έχουμε και μία αναζωπύρωση των αστρολογικών εντύπων. Ο HR Naylor προέβλεψε με ακρίβεια τη συντριβή ενός αεροσκάφους R101 και η δημοτικότητα του έφτασε στα ύψη. Την ίδια περίοδο ξεκινάει και η ηλιακή αστρολογία στις εφημερίδες όπου γράφονταν ουσιαστικά άρθρα με 12 παραγράφους μία για το κάθε ζώδιο.
Το μεγαλύτερα χτύπημα όμως κατά της αστρολογίας ήρθε με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και την αποτυχία των αστρολόγων να προβλέψουν τον πόλεμο αυτόν. Παρόλα αυτά, η η δημοτικότητα της είχε ήδη αυξηθεί και ειδικά στη Βρετανία πιστεύεται ότι τα ωροσκόπια των εφημερίδων κρατούσαν το ηθικό ψηλά καθ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Φτάνουμε στο 1960 και τα λεγόμενο κίνημα new age ξεκινάει να κάνει δυναμική είσοδο. Η αστρολογία έγινε πια μόδα και έκτοτε συνεχίζει σταδιακά να κερδίζει το έδαφος της χαμένης επιστημονικότητας μιας και πλέον πολλοί άνθρωποι εξειδικεύονται στην αστρολογία και δεν προέρχονται από υπόβαθρο που σχετίζεται με τον μυστικισμό αλλά από ακαδημαϊκά και επιστημονικά πεδία. Μπαίνοντας πία στην εποχή του υδροχόου είναι θέμα χρόνου η αστρολογία να συμπορευτεί με την ψυχολογία και να κερδίσει το έδαφος που έχασε αιώνες πριν.
Το άρθρο εκδόθηκε στο περιοδικό Imaginarium Magazine /Τευχος 2
Comments