H Μπερναντέτ Μπράντυ, διδάκτωρ ιστορικός στο μεταπτυχιακό τμήμα Πολιτισμικής Αστρονομίας και Αστρολογίας της Ουαλίας, μας δίνει μια διαφορετική οπτική για το αστέρι της Βηθλεέμ.
Της Αναστασίας Διακίδη
Όλα ξεκίνησαν, κατά τους Αναγεννησιακούς Χρόνους, όταν ο μεγάλος αστρονόμος Γιοχάννες Κέπλερ, μετά από χρόνια παρατήρησης και υπολογισμών στο εργαστήριό του, κατάφερε να αποδείξει ότι η πολυαστρία των Άρη, Δία και Κρόνου, που και ο ίδιος είχε δει να συμβαίνει το 1603, είχε επαναληφθεί γύρω στο 7-6 π.Χ. Επίσης, μιας και ο Κέπλερ ήταν ένας ζωντανός υπολογιστής, κατάφερε να υπολογίσει ότι η συνάντηση αυτή λαμβάνει χώρα κάθε 796,4 χρόνια και η συσσώρευση τόσο μεγάλης ενεργείας στον ουρανό μπορεί να είχε προκαλέσει supernova και έτσι ξεκίνησε η σύνδεση με το Αστέρι της Βηθλεέμ. Οι ανακαλύψεις του Κέπλερ, έφεραν μεγάλο ενθουσιασμό στην τότε επιστημονική κοινότητα και στον κόσμο γιατί για πρώτη φορά ξεκίνησε η προσπάθεια να συνδεθεί ο Χριστός με ένα ανθρώπινο ωροσκόπιο. Αν ένα αστρονομικό (και αστρολογικό καθώς εκείνη την εποχή οι δυο επιστήμες ήταν συνυφασμένες) φαινόμενο μπορούσε να υποδείξει την γέννηση του Θεανθρώπου, τότε και ο ίδιος ο Θεάνθρωπος θα είχε ωροσκόπιο μιας και υπόκειται στους ίδιους κοσμικούς νόμους. Όμως υπήρχε supernova; Ήταν το Αστέρι θεϊκό θαύμα ή μήπως ήταν ένα πολιτικά κατασκευασμένο γεγονός; Αιώνες αργότερα και οι θεωρίες πληθαίνουν, όπως όμως και τα μέσα της εποχής μας που καθιστούν την ιστορική και αστρονομική μελέτη πιο προσβάσιμη...
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι δυο πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας σχετικά με τη Γέννηση είναι το Ευαγγέλιο του Ματθαίου και του Ευαγγέλιο του Λουκά. Στο Κατά Ματθαίον με πιθανή χρονολόγηση μεταξύ 75-90 μ.Χ, η αφήγηση βάζει ως πρωταγωνιστές τους Μάγους με τα δώρα και την επαφή τους με τον Ηρώδη, πριν επισκεφθούν το Χριστό. Ο Ηρώδης τους είπε ότι αν υπήρχε κάπου μια ιερή γέννηση, αυτή θα ήταν στη Βηθλεέμ, καθώς η πόλη ήταν ήδη ιερή. Οι Μάγοι πήραν την πληροφορία και εξαφανίστηκαν. Ο Ηρώδης τους είχε ζητήσει να επιστρέψουν μόλις βρουν το νήπιο (όχι βρέφος), να του πουν την ακριβή τοποθεσία ώστε να πάει και ο ίδιος να το προσκυνήσει. Η εξαφάνιση των Μάγων ουσιαστικά οδήγησε στη σφαγή των νηπίων, λίγο αργότερα (ας σημειωθεί ότι η σφαγή δεν υπάρχει καταγεγραμμένη ιστορικά). Οι Μάγοι, καθότι ήταν και αστρολόγοι ακολούθησαν το ουράνιο σημάδι, το οποίο σαφέστατα θα έπρεπε να υπάρχει αν μιλάμε για θεϊκό απεσταλμένο και αυτό τους οδήγησε στο σπίτι της Μαρίας που βρισκόταν με το αγόρι (με δεδομένο ότι τα ταξίδια ήταν χρονοβόρα στην εποχή του Χριστού, η ιδέα του νηπίου φαίνεται λογική).
Την πολιτική και δραματική ένταση της αφήγησης του Ματθαίου, ανατρέπει τελείως ο Λουκάς, ο οποίος στο δικό του Ευαγγέλιο εξιστορεί τη γέννηση με περισσότερο ειρηνική και κατανυκτική αφήγηση. Εδώ έχουμε την κλασική πια ιστορία με το μωρό που γεννήθηκε σε μια φάτνη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της Μαρίας στη Βηθλεέμ. Το θείο βρέφος το πρόσεχαν οι βοσκοί με τα πρόβατά τους και ένας Άγγελος. Οι ίδιοι οι βοσκοί ήταν αυτοί που έφεραν και το μήνυμα στον κόσμο για την έλευση του Μεσσία.
Το αστέρι παραγκωνίζεται στην αφήγηση του Λουκά, η οποία βασίζεται περισσότερο στην ταπεινότητα της φύσης του Ιησού και τη θέση του ως Αμνός του Θεού. Εν αντιθέσει, το Ευαγγέλιο του Ματθαίου δημιούργησε αμφισβήτηση. Η ιδέα ότι οι αστρολόγοι ακολούθησαν ένα αστέρι, ήταν κάτι που θέλανε να μην πολυσυνδεθεί με τη Γέννηση του Χριστού γιατί έτσι ίσως γινόταν και η βλάσφημη σύνδεση σχετικά με το Χριστό και το ωροσκόπιο του, όπως και συνέβη αργότερα με τις ανακαλύψεις του Κέπλερ. Όμως υπήρχε και η Προφητεία του Balaam, την οποία θέλησαν να εντάξουν στην ιστορία της Γέννησης, μιας και αυτή ήταν η προφητεία που προμήνυε την έλευση του Μεσσία. Η Προφητεία έλεγε: “Όταν το Αστέρι ανατείλει ένα σκήπτρο θα αναδυθεί από το Ισραήλ”. Η σύνδεση με την Προφητεία του Balaam έπρεπε να γίνει άρα το Αστέρι έπρεπε να υπάρχει. Και στις δυο αφηγήσεις των Ευαγγελίων, η αφήγηση εκτυλίσσεται νύχτα κάτι που είναι οξύμωρο μιας και πάντοτε οι Θεϊκές Γεννήσεις ή Γεννήσεις Ηγετών καταγράφονταν ως ημερινές ανεξάρτητα από το αν ήταν πραγματικά. Ο λόγος είναι ότι υπήρχε η πεποίθηση ότι οι σεληνιακές γεννήσεις έδιναν αδύναμους χαρακτήρες και δεν συνδέονταν με ηγετικές ικανότητες. Αυτή η άποψη σαφέστατα έχει αστρολογικό υπόβαθρο και παρόλο που θέλησαν αργότερα να το αποτινάξουν, ωστόσο κατά την περίοδο της Γέννησης και λίγο μετέπειτα η αστρολογική γραμματεία ήταν διαδεδομένη και επηρέαζε τις πεποιθήσεις των ανθρώπων στα κοσμικά φαινόμενα. Η τότε αστρολογική γραμματεία είχε στοιχεία Βαβυλωνιακά και Ελληνιστικά. Ήταν ένα μείγμα δηλαδή ανθρωπομορφικών ουράνιων αφηγήσεων με ωροσκοπιακά ελληνιστικά στοιχεία.Μήπως λοιπόν και τα ίδια τα Ευαγγέλια επηρεάστηκαν από τις αστρολογικές αφηγήσεις;
Από κει και έπειτα, άρχισαν οι τρεις βασικές θεωρίες: το Αστέρι ως Θαύμα, άποψη που υποστηρίχθηκε από τον Άγιο Ιγνάτιο, ο οποίος ανέφερε και το ότι “το Αστέρι θαύμα θα απελευθέρωνε τους ανθρώπους από τη μαγεία και την αστρολογία”, το Αστέρι ως πολιτικά κατασκευασμένο γεγονός και το Αστέρι ως ένα αληθινό ουράνιο φαινόμενο. Το πότε μπορεί να εμφανίστηκε το Αστέρι τοποθετήθηκε σύμφωνα με το θάνατο του Ηρώδη. Εφόσον ο ίδιος πέθανε τον 4ο αιώνα π.Χ, άρα η Γέννηση συνέβη μεταξύ 10-5 π.Χ. Αυτό είναι το εύρος της αστρονομικής έρευνας. Ο Άγιος Ιγνάτιος, όπως προαναφέρθηκε είπε ότι το Αστέρι Θαύμα ήταν κομήτης και η άποψή του ήταν αρκετά δημοφιλής. Στον Αιγόκερω -ζώδιο που παρεμπιπτόντως τότε συνδεόταν περισσότερο με τη Γέννηση ενός Βασιλιά - είχαμε μια εμφάνιση κομήτη το 5 π.Χ. Οι Κινέζοι αστρονόμοι έχουν καταγράψει την εμφάνιση κομήτη, οπότε η άποψη έχει βάση.
Εν αντιθέσει, η θεωρία του supernova, η οποία όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υποστηρίχθηκε από τον Κέπλερ, δεν έχει καταγραφεί πουθενά. Ωστόσο, η ιδέα της τριπλής συνόδου Δία- Κρόνου με συμμετοχή αργότερα του Άρη (όχι σε σύνοδο, απλά σε κοντινή απόσταση) είναι ένα γεγονός το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψιν, με δεδομένη τη σπανιότητα του. Η σύνοδος έγινε το Μάιο, τον Οκτώβριο και το Δεκέμβριο του 7 π.Χ.
Μια ακόμη θεωρία μικρότερης επιρροής ήταν η θεωρία του Μόλνορ, η οποία στήριξε ότι το Αστέρι εμφανίστηκε την περίοδο που ο Δίας ήταν στον Κριό και είχαμε μια έκλειψη Σελήνης. Η θεωρία του βασιζόταν στο εύρημα ενός νομίσματος με τον Κριό και το Δία, στην Αντιόχεια. Η θεωρία του είναι αδύναμη, αφενός γιατί τα νομίσματα με τον Κριό και το Δία προϋπήρχαν- μιας και ο Δίας ήταν προστάτης της Αντιόχειας και Ρωμαϊκό σύμβολο ηγεσίας- αλλά και αφετέρου επειδή η έκλειψη δεν είναι ένδειξη. Αστρολογικά, οι Μάγοι θα το έπαιρναν ως σημάδι αποδυνάμωσης του Βασιλιά και όχι ως σημάδι γέννηση ενός.
Το βασικό πρόβλημα με όλες τις παραπάνω θεωρίες είναι ότι βασίζονται σε υποθέσεις. Υπόθεση ότι οι Μάγοι ήταν αληθινοί, υπόθεση ότι και τα πανάκριβα δώρα τους ήταν αληθινά, υπόθεση ότι το φαινόμενο πρέπει να ήταν εκθαμβωτικό, υπόθεση ότι υπήρχε φάτνη και δεν μπήκε ως σύμβολο ταπεινότητας, υπόθεση και ότι οι βοσκοί και τα ζώα ήταν παρόντες (ίσως βασίζεται στη ρουτίνα των βοσκών, η οποία ήταν γνωστή). Όμως αν δεν ήταν τόσο βλάσφημο να βάλουμε αστρολογικά γεγονότα στην αφήγηση, μήπως θα οδηγούμασταν κάπου; Ας το δούμε...
Πριν το θάνατο του Ηρώδη έχουμε μια τριπλή σύνοδο Δια- Κρόνου τον 7 π.Χ αιώνα και τον 6ο π.Χ έχουμε και τον Άρη να μπαίνει στο σκηνικό. Οι Μάγοι, κατά το Ματθαίο, έρχονταν από την Ανατολή δηλαδή τη Μεσοποταμία, στην Ιερουσαλήμ. Δεν αναφέρεται αν ήταν τρεις. Ο αστρονόμος Πτολεμαίος (2ος αιώνας π.Χ) στο γνωστό του έργο Τετράβιβλος, αναφέρει ότι οι δορυφόροι (δόρυ-φέροντες) ενός χάρτη είναι οι πλανήτες που ακολουθούν τον Ήλιο (ή τη Σελήνη) και χαρίζουν τα δώρα τους σ' αυτόν, κάνοντάς τον ισχυρό. Και αυτό συνδέεται με τη γέννηση ενός μεγάλου βασιλιά.
Κάνοντας λοιπόν ένα πείραμα, η ιστορικός Μπερναντέτ Μπράντυ, του Πανεπιστημίου της Ουαλίας, ξεκινά την αστρολογική παρατήρηση με το δεδομένο ότι βρισκόμαστε στην Ιερουσαλήμ, στο Ναό ανατολικά της Βηθλεέμ και παρατηρούμε τον ουρανό. Κατά την περίοδο της τριπλέτας του Άρη-Δια- Κρόνου, αυτοί εμφανίζονται στον ουρανό και ακολουθούν τον Ήλιο κατά τη Δύση του. Το φαινόμενο διαρκεί περίπου από τις 31 Ιανουαρίου 6 π.Χ (χωρίς Άρη) μέχρι τις αρχές περίπου του Μαρτίου (με τον Άρη μαζί από το Φεβρουάριο), όπου και εξαφανίζονται τελείως. Αργότερα, τον Ιούνιο του ιδίου έτους, επανεμφανίζονται χωρίς τον Άρη, αυτή τη φόρα πριν την ανατολή του Ηλίου, κατά τις γραφές δηλαδή στο Σπίτι του Ηλίου (Βασιλιά).
Την ίδια περίοδο, από τον Νοέμβριο του 7 π.Χ μέχρι το Μάρτιο του 6 π.Χ, η Αφροδίτη μαζί με τη Σελήνη εμφανίζονται στα ανατολικά του ουρανού τις πρώτες πρωινές ώρες. Η Αφροδίτη λόγω της περίεργης τροχιάς και συνεπώς της ανάδρομης πορείας της δεν κάνει την ίδια κίνηση συχνά. Για την ακρίβεια, η τροχιά της κίνησής της που παρατηρήθηκε στον ουρανό του χειμώνα του 7-6 π.Χ, είναι τόσο σπάνια που επαναλαμβάνεται κάθε 240 περίπου χρόνια. Η Αφροδίτη επίσης είναι είναι λαμπερό αστέρι, γνωστό και ως Morning Star, Εωσφόρος (=φέρει φως) και η όψη της θυμίζει τη γνωστή απεικόνιση του Άστρου των Χριστουγέννων. Γύρω στις 7 Δεκεμβρίου, η Αφροδίτη που έχει αρχίσει να ανεβαίνει στον ουρανό από τις αρχές του προηγούμενου μήνα, έχει φτάσει στο υψηλότερο σημείο της, παραμένει εκεί για λίγο διάστημα, μέχρι να αρχίσει να κατεβαίνει και τελικά να χαθεί και αυτή το Μάρτιο του 6 π.Χ.
Μήπως λοιπόν, δεν μιλάμε για ένα μεμονωμένο αστρονομικό γεγονός αλλά για μια σπανιότατη ουράνια σκηνή; Φανταστείτε να μελετάτε τους ουρανούς εκείνη την περίοδο και να βλέπετε ένα ολόλαμπρο αστέρι στον ουρανό πριν την αυγή, και τρεις πλανήτες να ακολουθούν τον Ήλιο στη Δύση του πριν πέσει η νύχτα, όταν οι Προφητείες και τα αστρολογικά κείμενα ερμηνεύουν αυτά με την έλευση ενός Βασιλιά. Μήπως τελικά έτσι εξηγούνται και οι διαφορές των Ευαγγελίων; Μήπως η αστρολογική γραμματεία που είχε επηρεάσει τη ζωή των ανθρώπων, μήπως επηρέασε και τους Ευαγγελιστές που κατά βάση κατέγραψαν τη γέννηση μετά το θάνατο του Ιησού και βασίστηκαν στην προφορική παράδοση;
Η Αφροδίτη στην φάση την ανόδου της στεκόταν μπροστά από τον Ωρίωνα κοντά στον αστερισμό του Ταύρου, ο οποίος όμως στην Μεσοποταμιακή ουρανογραφία, ονομάζεται αστερισμός του Βοσκού του Αnu και η περιοχή ως η "γκλίτσα του Βοσκού'". Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει ότι στο έργο “Αστρολογικές Αναφορές για τους Ασσύριους Βασιλιάδες”, υπάρχουν καταγραφές σχετικά με την εμφάνιση της λαμπρής Αφροδίτης στην περιοχή του Βοσκού και τη σχέση αυτής με την εγκαθίδρυση μιας νέας Βασιλείας.
Οι παρατηρήσεις της Μπράντυ καταλήγουν και αυτές σε μια υπόθεση, με βάση το Ευαγγέλιο του Λουκά που μιλά για την νύχτα της Γέννησης. Γυρνώντας λοιπόν πίσω, την 1η Μαΐου του 7 π.Χ έλαβε χώρα μια Νέα Σελήνη στον Ταύρο, και κατά τη Μεσοποταμιακή οπτική ήταν η έναρξη του Σεληνιακού μήνα. Στο νέο τότε φεγγάρι είχαμε την πρώτη σύνοδο Δια-Κρόνου και είχαμε και την Αφροδίτη στον Ωρίωνα, πριν ξεκινήσει την περίεργη ανάδρομη πορεία της, μαζί με την αύξουσα Σελήνη σχεδόν να ακουμπούν η μία την άλλη. Κάτι που με την Μεσοποταμιακή πάλι παράδοση, η Νέα Σελήνη, με τον Ήλιο στον αστερισμό του Βοσκού και στον Ταύρο των Ουρανών ή Κοσμικό Ταύρο μαρτυρά τη γέννηση ενός Βασιλιά με μακρά και σταθερή βασιλεία. Μήπως αυτοί ήταν οι Βοσκοί που ανήγγειλαν στον κόσμο την έλευση του Βασιλιά; Μήπως λοιπόν, από το μείγμα Βαβυλωνιακής – Ελληνιστικής αστρολογίας που επικρατούσε, ο Λουκάς επηρεάστηκε περισσότερο από την ανθρωπομορφική ουρανογραφία της Μεσοποταμίας, ενώ ο Ματθαίος από την ωροσκοπιακή Ελληνιστική που οι Μάγοι,οι τρεις κοσμικοί τότε πλανήτες, λειτουργούν ως δορυφόροι φέρνοντας τα δώρα τους στο Βασιλιά;
Οι υποθέσεις πολλές, οι θεωρίες για εκατοντάδες χρόνια άλυτες θα συνεχίσουν πάραυτα να ταλανίζουν τους μελετητές. Όμως η θεωρία της Μπράντυ μέσα από το πρίσμα της πολιτισμικής αστρονομίας, βάζει συνιστώσες που δεν είχαμε ποτέ ερευνήσει, αφενός λόγω της άγνοιας αφετέρου λόγω της ευαίσθητης θρησκευτικά φύσης του φαινομένου. Το αν κάποιος ασπαστεί ή όχι την παραπάνω οπτική είναι θέμα καθαρά προσωπικής πίστης και κοσμοθεωρίας. Και ίσως με την πίστη δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε το πώς ή το γιατί.
Αναστασία Διακίδη
Πηγή:
Bernadette Brady, The cultural astronomy of the Star of Bethlehem. Διάλεξη στο πανεπιστήμιο της Ουαλίας, διδάκτωρ ιστορικός στο μεταπτυχιακό τμήμα πολιτισμικής αστρονομίας και αστρολογίας.
Για περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες δείτε τη διάλεξη: https://youtu.be/CkWCPwO0WNw
Οι αστρονομικές παρατηρήσεις της Brady έγιναν με το πρόγραμμα Stellarium.
Σχόλια