Φαίνεται εκ πρώτης απίθανο ότι ένας δάσκαλος του 12ου αιώνα, ο Ρότζερ του Χέρφορντ δίδασκε αστρολογία σε Καθολικό σχολείο. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και έγραψε το πρώτο αστρολογικό βιβλίο της Αγγλίας [...], ένα έργο που ακόμη και σήμερα είναι ευρέως άγνωστο ακόμη από τους μελετητές της παραδοσιακής αστρολογίας [...].
[...]Γιατί ένας καθηγητής του 12ου αιώνα να δίδασκε αστρολογία; Σίγουρα η Καθολική Εκκλησία – και η Αγγλία σίγουρα ήταν εντελώς Καθολική και θα παρέμενε για ακόμη τέσσερις αιώνες- ήταν εντελώς αντίθετη, όπως και σήμερα. Και επιπλέον, πως και τα ισλαμικά κείμενα διδάσκονταν σε χριστιανικό σχολείο, μια περίοδο που οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι μάχονταν για το ποιος θα κερδίσει την Ιερουσαλήμ στις Σταυροφορίες;
Πως η “παγανιστική” αστρολογία επιβίωσε από τη χριστιανική επίκριση;
Είναι αλήθεια ότι η Εκκλησία ήταν όντως επιφυλακτική με την αστρολογία και ήταν από τα πρώιμα χρόνια της. Η αστρολογία είχε ρίζες από τον παγανιστικό κόσμο, όπου οι ιδέες από τη Μεσοποταμία και την Αίγυπτο βρήκαν το δρόμο τους μέσα στην Ελληνιστική αστρολογία αναπτύσσοντας την Ελληνική Αυτοκρατορία και συνεπώς ενσωματώθηκαν και στην παγανιστική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αυτή η αστρολογία αφορούσε την κατάστρωση των γενέθλιων χαρτών και τις προβλέψεις χρησιμοποιώντας τεχνικές οι οποίες δεν έχουν απομακρυνθεί και πολύ από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από τους μοντέρνους αστρολόγους. Έβλεπαν τους πλανήτες σαν θεούς , ή τουλάχιστον σαν απεσταλμένους των θεών, και δεν υπήρχε αντιπαράθεση μεταξύ των αστρολογικών συσχετισμών και της θρησκείας των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Αυτό άλλαξε όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υιοθέτησε το Χριστιανισμό: οι πλανήτες δεν μπορούσαν πια να θεωρούνται θεοί όταν υπήρχε μόνο ένας αληθινός Θεός, και η ιδέα της μαντείας φαινόταν σαν να μαντεύουμε τις βουλές του Θεού και αυτό σαφώς ήταν μη αποδεκτό. Ακόμη και ο Άγιος Αυγουστίνος (4ος αιώνας) ο λόγιος που είχε σπουδάσει και ασκήσει αστρολογία πριν ασπαστεί το Χριστιανισμό, καταδίκασε την αστρολογία ως βλάσφημη. Ο Ιουστινιανός πήρε αυτές τις ενστάσεις ακόμη παραπέρα: το 529 σε διάταγμα, σχεδίασε να καθαρίσει με την αίρεση και γι' αυτό απαγόρευσε οποιαδήποτε διδασκαλία που σχετιζόταν με τον παγανισμό και αυτό αποτέλεσε και το κλείσιμο πολλών ακαδημιών, συμπεριλαμβανομένης της διάσημης Αθηναϊκής Ακαδημίας. Μέχρι εκείνη την εποχή, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη Δύση είχε ήδη καταρρεύσει, και με αυτή και η γνώση των Ελληνικών (όπου πολλά αστρολογικά βιβλία ήταν γραμμένα) και το διάταγμα του Ιουστινιανού πέταξε έξω την αστρολογία από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία , η οποία μέχρι τότε είχε έδρα στην Κωνσταντινούπολη.
Κάποιοι αστρολόγοι φυγαδεύτηκαν στην Ανατολή και στην Αυλή του Βασιλιά Χοσράου της Περσίας, της οποίας η κυρίαρχη θρησκεία, ο Ζωροαστρισμός, δέχτηκε την αστρολογία. Τα Ελληνικά κείμενα μεταφράστηκαν σε μια αραβική γλώσσα, την παχλαβί. Έναν αιώνα αργότερα είδαν την άνοδο του Ισλάμ και συνεπώς την πολιορκία της Περσικής Αυτοκρατορίας από τα ισλαμικά στρατεύματα.
Παρότι το Ισλάμ είναι και αυτή μονοθεϊστική θρησκεία, οι νέοι Μουσουλμάνοι μονάρχες είδαν τα οφέλη των παλαιών 'παγανιστικών' επιστημών, συμπεριλαμβανομένης και της αστρολογίας και κατά τον 8ο αιώνα με ενθουσιασμό μετέφρασαν όλο το σκελετό των κλασικών κειμένων της αστρολογίας αλλά και άλλων θεμάτων, από τα ελληνικά και τα παχλαβί στα αραβικά.
Εν τω μεταξύ, στη Δυτική Ευρώπη ο Χριστιανισμός είχε ένα ακόμη πρόβλημα. Την αστρολογία επίσημα ακόμη δεν την είχαν αποδεχτεί. Στην πραγματικότητα όμως υπήρχε ένα μεγαλύτερο αιρετικό ψάρι για να ψαρέψουν. Στην αστρολογία οι προβλέψεις για το μέλλον ίσως να ήτανε ταμπού αλλά στην πράξη κανένας στην Ευρώπη δεν ήξερε πως να το κάνει πια αυτό. Τα αυθεντικά αστρολογικά κείμενα είχαν χαθεί αιώνες πριν και παρότι είχε επιβιώσει κάποια λαϊκή σοφία, κανένας δεν ήταν πια σε θέση να κάνει χάρτες και υπολογισμούς. Οπότε το να σχεδιάσεις πια ένα ωροσκόπιο ήταν αδύνατο. Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι η Χριστιανική Εκκλησία δεν μπορούσε να εξοστρακίσει κάθε μορφή ουράνιας παρατήρησης γιατί ένα πράγμα που οι χριστιανοί ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν, και φαινόταν και πολύ αστρολογικό, ήταν η παρατήρηση της πιο ιερής χριστιανικής γιορτής του Πάσχα. Εφόσον τα Ευαγγέλια, αναφέρουν ότι ο Χριστός σταυρώθηκε την παραμονή του Πάσχα, της εβραϊκής γιορτής που έπεφτε πάντα σε Πανσέληνο, οι πρώιμοι χριστιανοί συμφώνησαν ότι το Πάσχα πρέπει να πέφτει την πρώτη Κυριακή μετά την Πανσέληνο της Εαρινής Ισημερίας. Αυτό έπρεπε να υπολογιστεί εκ των προτέρων καθότι οι χριστιανοί χρειάζονταν να νηστέψουν 40 μέρες πριν το Πάσχα. Συνεπώς αυτό περιλάμβανε να υπολογιστούν οι κύκλοι του Ηλίου και της Σελήνης[...]παρά την αντι-αστρολογική προειδοποίηση.
Η αστρολογία τότε βρισκόταν στο παρασκήνιο, ακόμη και στη χριστιανική Ευρώπη. Οι λόγιοι που αφιέρωναν το χρόνο τους στους υπολογισμούς των θέσεων του Ηλίου και της Σελήνης δεν μπορούσαν παρά να αναρωτηθούν αν παρόμοιες τεχνικές μπορούσαν να εφαρμοστούν και στους υπόλοιπους πλανήτες. Το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας ήταν από Ισλαμικό έλεγχο μέχρι τον 8ο αιώνα, και υπήρχε συνεπώς εκτεταμένη διπλωματική και φιλολογική επαφή μεταξύ της Ισλαμικής Ισπανίας και της Χριστιανικής Ευρώπης. [...] Επομένως μέχρι το 10 αιώνα, οι χριστιανοί λόγιοι ήταν εξοικειωμένοι κάπως με την Αραβική επιστήμη και μέχρι τον 11ο αιώνα είχαν μέχρι και πρόσβαση σε κάποια αστρολογικά κείμενα όπως τη “Μάθηση” του Ελληνιστικού αστρολόγου Φίρμικους Ματέρνους του 4ου αιώνα, καθώς και μια σειρά από ψευδο-αστρολογικά κείμενα που λέγονταν Alchandrea.
H χριστιανική λοιπόν ένσταση κατά της αστρολογίας βασιζόταν σε σαθρά θεμέλια. Οι χριστιανοί λόγιοι μελετούσαν το computus ( σύστημα υπολογισμών), ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας είχε κοινωνικές συνευρέσεις με τους μουσουλμάνους και ο Πάπας είχε μελετήσει την Αραβική επιστήμη και είχε εισαγάγει ένα κραυγαλέα αστρολογικό εργαλείο, τον αστρολάβο, στην Ευρώπη. Η αστρολογία ήταν σχεδόν αξιοσέβαστη αλλά ακόμη έπασχε από ένα σοβαρό μειονέκτημα- την ικανότητα της κατάστρωσης του αστρολογικού χάρτη.
Η επιστροφή του υπολογισμού χαρτών
Τα αστρολογικά κείμενα του επίδοξου αστρολόγου του 11ου αιώνα είχαν μερικά tips και κάποιες χρήσιμες βασικές φόρμουλες [...]. Ωστόσο αυτές οι συνταγές ήταν άχρηστες αν δεν είχες ιδέα πως να υπολογίσεις π.χ τον Άρη σε ένα χάρτη ' θα ήταν μια πολύ απογοητευτική περίοδος να γίνεις αστρολόγος. Με τον αστρολάβο μπορούσες να υπολογίσεις τον Ωροσκόπο, το Μεσουράνημα και τις ακμές των οίκων. Με το computus μπορούσες να ξέρεις τη θέση του Ηλίου και της Σελήνης. Θα μπορούσες να μαντέψεις ίσως τη θέση του Δία και του Κρόνου, μιας και κινούνται αργά και κάπως κανονικά, αλλά και πάλι όχι με ακρίβεια της μοίρας. Ακόμη και η Αφροδίτη που έχει επίσης μια σχετική κανονικότητα στην κίνησή της και πάλι θα έπρεπε να μαντέψεις πάνω κάτω τη θέσης της. Όμως το να υπολογίσεις τη θέση του Άρη και του Ερμή πάντα θα παρέμενε άπιαστο.
Όμως όλα αυτά άλλαξαν το 2ο αιώνα λόγω της αιχμαλωσίας του Τολέδο, το 1085, ένα μεγάλο κέντρο Ισλαμικής μάθησης, όπου οι χριστιανοί είχανε πρόσβαση στα αραβικά κείμενα σε μεγάλο αριθμό για πρώτη φορά. Λόγιοι απ΄όλη την Ευρώπη έρχονταν στο Τολέδο για να σπουδάσουν, μάθαιναν αραβικά και μετέφραζαν αραβικά κείμενα σε μεγάλο αριθμό. Πάνω από 200 κείμενα στον τομέα της Φυσικής Φιλοσοφίας (η οποία περιλαμβάνει φαρμακευτική, επιστήμη, αστρολογία, μαθηματικά και φιλοσοφία) ήταν μεταφρασμένη στα Λατινικά και ένα τέταρτο από αυτά ήταν αστρολογικά κείμενα. Κάποια από αυτά τα αστρολογικά κείμενα ήταν κλασικά κείμενα και προέρχονταν από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία όπως η Τετράβιβλος του Πτολεμαίου, και κάποια άλλα αραβικά όπως η Εισαγωγή στην Αστρολογία του al-Quabisi και του Abu Ma'shar η Εισαγωγή στην Επιστήμη των Άστρων, τα οποία ήταν βιβλία τεχνικών που προήλθαν από την Ελληνιστική, Περσική και Ινδική αστρολογία.
Κάποια άλλα κείμενα όπως η Αλμαγέστη του Πτολεμαίου έδειχναν πως να υπολογίσεις πλανητικές θέσεις και αργότερα οι αραβικές προσθήκες βελτίωσαν αυτούς τους υπολογισμούς. Λόγιοι από την κεντρική Ευρώπη και οι μαθητές τους στα σχολεία των Καθεδρικών επιτέλους είχαν πρόσβαση σε αστρολογικά κείμενα και ήταν σε θέση να σχεδιάσουν χάρτες.
Ας πάμε πίσω στις αρχικές ενστάσεις- γιατί η Εκκλησία ήταν αντίθετη στην αστρολογία; Η απάντηση είναι μπερδεμένη. Στην Αγγλία στο τέλος του 12ου αιώνα τα πανεπιστήμια δεν είχαν διαμορφωθεί ακόμη, η Οξφόρδη είχε κάποιους περιπλανώμενους λόγιους και κάποιους μαθητές αλλά γενικώς τα πανεπιστήμια δεν είχαν την επίσημη μορφή που έχουν σήμερα. Αυτό θα γινόταν κάποιες δεκαετίες αργότερα στις αρχές του 13ου αιώνα. Κάποια σχολεία καθεδρικών πράγματι επικεντρώθηκαν στο να διδάξουν τις απαιτούμενες ικανότητες για να γίνει κάποιος καλός μοναχός ή ιερέας: λατινική γραμματική, ψαλμοί, ύμνοι, βασική θεολογία και φυσικά θα ήταν πολύ σοκαριστικό να μελετήσουν κάτι τόσο πιθανώς αιρετικό, όπως η αστρολογία, αλλά κάποια άλλα σχολεία επικεντρώθηκαν σε ευρύτερο πρόγραμμα μαθημάτων.
Ένα από αυτά ήταν του Χέρφορντ και όπως φαίνεται η αστρολογία και η επιστήμη ήταν αποδεκτές εκεί περισσότερο από κάθε άλλο σχολείο και είχαν και την υποστήριξη του τοπικού κλήρου. Εκατό χρόνια πριν τον Ρότζερ, ο επίσκοπος του Χερφορντ, είχε δείξει ενδιαφέρον στην αραβική επιστήμη και το 12ο αιώνα ο ηγούμενος του Μαλβερν, ο Ουαλτσερ, ήταν δεινός αστρονόμος και μετέφρασε μερικά αστρονομικά υπομνήματα βασικά για τον υπολογισμό χαρτών με τη βοήθεια του Πέτρους Αλφόνσι που μιλούσε αραβικά. Και τότε ούτε η Εκκλησία είχε πρόβλημα που αυτά τα κείμενα ήταν 'ισλαμικά' γιατί τα είχε δει – όπως πραγματικά ήταν- ως κείμενα του κλασικού παρελθόντος.
O Ρότζερ του Χερφόρντ λοιπόν ανήκε στην πρώτη γενιά λογίων στην Αγγλία που είχαν πρόσβαση σε αστρολογικά κείμενα τα οποία επέτρεπαν να διεξαχθεί πρακτική αστρολογία. Δε ξέρουμε αν ταξίδεψε ή αν απλά έμαθε αραβικά αλλά δεν έχει σημασία γιατί μας ενδιαφέρει ως καθηγητής και όχι ως μεταφραστής. Δεν ξέρουμε πολλά γι αυτόν. Ξέρουμε ότι είχε διδαχθεί το computus σε ένα καθεδρικό σχολείο, έγραψε ένα κείμενο γι αυτο 1176, και η αστρολογία ήταν φυσικό επόμενο σε όλο αυτό. Δε ξέρουμε πολλά ούτε για τους μαθητές του. [...]
Ο Ρότζερ του Χέρφορντ έγραψε λοιπόν το πρώτο βιβλίο ωριαίας αστρολογίας και δίδαξε τους μαθητές του. Δεν ήταν καθόλου ντροπαλός γι' αυτό. Δεν ένιωθε την ανάγκη να εξηγήσει γιατί η αστρολογία δεν ήταν βλάσφημη, ούτε έδωσε εξηγήσεις στον Ηγούμενο με του οποίου την οικογένεια ο Ρότζερ ήταν συνδεδεμένος.
Ήτανε ευθύς στο να προμοτάρει την αστρολογία και έλεγε ότι ήταν η καλύτερη τέχνη γιατί προέβλεπε το μέλλον και αυτό σου έδινε δύναμη πάνω στους ανθρώπους.
Τι περιείχε λοιπόν το βιβλίο του Ρότζερ και τι ακριβώς δίδασκε για την αστρολογία; Έδωσα στο βιβλίο του τον τίτλο Judicial Astrology, μιας και τα μεσαιωνικά βιβλία δεν είχαν επίσημους τίτλους [...]. Το βιβλίο υποθέτει τη γνώση υπολογισμού πλανητικών θέσεων χρησιμοποιώντας τον αστρολάβο για να υπολογίζει τις ακμές των οίκων και να σχεδιάσει το χάρτη. Το Judiacial Astrology χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: απλά θεωρήματα, προθέσεις, εκλογή ώρας, και μεθόδους ερμηνείας και κριτικής του χάρτη. Στα απλά θεωρήματα δίνει τα βασικά της ωριαίας και παρουσιάζει το υλικό με πολύ καλαίσθητο τρόπο: αρχικά δίνει απλούς κανόνες και μετά τους αναπτύσσει, οδηγώντας τους μαθητές βήμα βήμα στη μέθοδο. Μόλις οι τεχνικές είναι γνωστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλους τομείς όπως η εκλογή ώρας, ή οποία περιλαμβάνει την επιλογή της καλύτερης στιγμής για να ξεκινήσεις ένα εγχείρημα.
[...] Το πιο γοητευτικό μέρος του βιβλίου είναι το δεύτερο – το τμήμα που ο Ρότζερ εξετάζει τις προθέσεις. Η Ωριαία αφορά ένα ερώτημα, όπως πότε θα παντρευτεί κάποιος ή που είναι ένα χαμένο αντικείμενο. Κείμενα ωριαίας είναι πολύ διαδεδομένα στην Αραβική αστρολογία. [...]
Στο δεύτερο μέρος λοιπόν το οποίο είναι παρόμοιο με την Ωριαία πάει όμως λίγο πιο βαθιά – δε στοχεύει στο να απαντήσει στην ερώτηση του πελάτη αλλά να βρει τις προθέσεις του πελάτη....τι πραγματικά συμβαίνει. [...]
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι αυτό είναι το πρώτο βιβλίο ωριαίας στα αγγλικά έλαβε πολύ λίγη προσοχή και ακόμη και σύγχρονοι αστρολόγοι δεν γνωρίζουν ούτε τον Ρότζερ του Χέρφορντ ούτε του μοναδικό σύγγραμά του. [...] Όμως ευτυχώς λόγω του ανανεωμένου ενδιαφέροντος στην παραδοσιακή αστρολογία από το 1990 και την τεράστια προσπάθεια μετάφρασης αραβικών κειμένων στα αγγλικά από εξαίρετους αστρολόγους σε αυτόν τον τομέα, έγινε πλέον δυνατό να ταυτοποιήσουμε τις πηγές του Ρότζερ, να τον βγάλουμε από την αφάνεια και να εξετάσουμε το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε στην αυγή της αστρολογικής αναγέννησης στην Ευρώπη του 12ου αιώνα.
Chris Mitchell
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουαλίας στο Μεταπτυχιακό τμήμα της Πολιτισμικής Αστρονομίας και Αστρολογίας και κάτοχος PhD στη Μεσαιωνική Αστρολογία.
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Αναστασία Διακίδη
Απόσπασμα από άρθρο που εκδόθηκε στο περιοδικό Astrological Journal July/August 2020
Το βιβλίο του Κρίς Μίτσελ, England's First Astrology Book: Roger of Hereford's Judicial Astrology, κυκλοφορεί από την Άμαζον.
Comments